W dzisiejszym dynamicznym świecie, posiadanie różnorodnych kwalifikacji i umiejętności staje się kluczowym elementem sukcesu. Z tego powodu pojęcie ucznia zdolnego staje się coraz bardziej istotne i zyskuje na znaczeniu. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu zagadnieniu, badając, czym tak naprawdę są zdolności, jak można je rozpoznawać oraz jak wspierać rozwój jednostek o szczególnych predyspozycjach.
Zdolności, uzdolnienia, talent – definicje i rozumienie pojęć
O czym właściwie myślimy, kiedy używamy słowa “zdolności”? To pojęcie jest dość szerokie i może oznaczać różne rzeczy dla różnych osób.
Pojęcie ucznia zdolnego czy też dziecka zdolnego jest definiowane przez wielu badaczy i co za tym idzie definicji tego określenia jest naprawdę wiele. Jednak wszystkie one opierają się na 4 podstawowych cechach, które charakteryzują ucznia zdolnego:
- wysoki poziom zdolności ogólnych,
- wysoki poziom zdolności specjalnych,
- wysokie osiągniecia szkolne,
- dyspozycje i osiągnięcia twórcze.
To znaczy, że zdolności mogą objawiać się w różnych obszarach, od matematyki po sztukę, a nawet zdolności przywódcze. Są one również tym, co sprawia, że każdy z nas jest inny i wyjątkowy, co prowadzi do różnic w osiągnięciach nawet przy podobnych warunkach i motywacji. Dlatego często przy takim samym wcześniejszym przygotowaniu wśród uczniów uzyskuje się niejednakowe wyniki w uczeniu oraz w działaniu.
Uzdolniony czy utalentowany
Dzięki wybitnym zdolnościom, dzieci, które je posiadają są nazywane uzdolnionymi lub utalentowanymi, ponieważ mogą wykazać się znacznie bardziej zaawansowanymi dokonaniami czy umiejętnościami w jednym lub więcej obszarach jak np.:
- zdolności umysłowe,
- zdolności plastyczne,
- zdolności przywódcze,
- zdolności muzyczne,
- zdolności psychomotoryczne.
Dziecko, które przychodzi na świat jest cudem i jest wyjątkowe. Już w momencie narodzin, może przejawiać możliwości, które mogą mu pozwolić na zdobycie wielu osiągnięć w konkretnej dziedzinie lub dziedzinach, do których zaliczamy m.in. dziedzinę umysłową, twórczą bądź artystyczną. Jak już wyżej wspomniano umiejętności te określane są jako różnice indywidualne, a zdolne dziecko to takie, które osiąga lepsze wyniki i posiada wiedzę większą od tej, która jest przypisana danej grupie wiekowej.
Perspektywy pedagogiczne i psychologiczne odkrywania zdolności
Słynny pedagog Wincenty Okoń uważał, że zdolności to możliwość zrealizowania pewnych czynności w konkretnych warunkach zewnętrznych. Uważał, że mają one charakter ogólny i że ich obecność potrzebna jest w czasie wykonywania przez dziecko różnorodnych czynności. Zaliczył do nich:
- spostrzegawczość,
- sprawność myślenia,
- wyobraźnię.
Wpływ na ich rozwój mają zarówno czynniki wrodzone, takie jak właściwości układu nerwowego, jak i środowiskowe, takie jak motywacja, zainteresowania i aktywność.
Z kolei psycholog Włodzimierz Szewczuk podkreślał, że zdolności to wewnętrzne predyspozycje, które pozwalają na wykonywanie różnych działań, a im bardziej skomplikowane zadania, tym większe są wymagane umiejętności.
Zdolności – indywidualny potencjał i wpływ na rozwój
W książce Wiesławy Limont, która zajmuje się tematem ucznia zdolnego, pojawia się opinia Franza J. Monksa, który traktuje zdolność jako indywidualny potencjał, widoczny poprzez wybitne osiągnięcia w różnych dziedzinach. Zdolności mają związek z ogólnymi umiejętnościami i inteligencją, ponieważ wpływają na tempo uczenia się, zapamiętywanie oraz rozwój logicznego myślenia. Są to różnice między ludźmi, które mogą wpływać na pamięć, koncentrację oraz strategie rozumowania i przetwarzania informacji.
Kiedy myślimy o zdolnościach, zazwyczaj kojarzymy je z umiejętnością wykonywania rzeczy, których nie każdy potrafi. Każdy z nas ma tę umiejętność, ale nie zawsze umie ją właściwie wykorzystać. Zdolności te często rozwijają się poprzez doświadczenie, naukę i działanie. Nauka myślenia, rozwijanie pamięci, konstruowanie wiedzy mogą być wyuczone poprzez aktywność dziecka i jego chęci do nauki. Już od najmłodszych lat dzieci pokazują swoje zdolności podczas zabawy, w wolnym czasie, podczas wykonywania zadań, recytacji i innych aktywności.
Kim jest uczeń zdolny?
Jeśli chodzi o ucznia zdolnego, to Tadeusz Lewowicki definiuje go jako osobę o ponadprzeciętnym rozwoju psychofizycznym, która przejawia ciekawość poznawczą i silną motywację do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące go pytania. Według niego, zdolności są obecne we wszystkich naszych działaniach i są wyrazem inteligencji, choć ich obszar może się różnić między jednostkami. Uważa się również, że zdolności są wrodzone, ale ich rozwój zależy od indywidualnych czynników, takich jak wychowanie, edukacja i motywacja.
Inna definicja, przedstawiona przez Borowską, określa ucznia zdolnego jako osobę, która wyróżnia się ponadprzeciętnymi umiejętnościami i osiąga wysokie wyniki w nauce. Taki uczeń szybciej rozwija swoje zdolności intelektualne niż jego rówieśnicy, może także wykazywać specjalne uzdolnienia skierowane na konkretną dziedzinę. Ma również większe szanse na osiągnięcie sukcesów, które są cenione w społeczeństwie.
Słownik Szkolny i Pedagogiczny definiuje zdolność jako zespół cech umożliwiających łatwe osiągnięcie zamierzonych celów poprzez działania wymagane przez określone warunki zewnętrzne, takie jak spostrzegawczość, koncentracja czy wyobraźnia. Zdolności różnicują jednostki pod względem sprawnego radzenia sobie z danymi czynnościami i szybkiego przyswajania wiedzy, przy równoczesnym uwzględnieniu równych warunków i motywacji.
Podsumowanie
Bez wątpienia posiadanie różnorodnych umiejętności jest kluczowym czynnikiem sukcesu. Pojęcie ucznia zdolnego jest coraz bardziej istotne, ponieważ dotyczy osób, które wyróżniają się szczególnymi predyspozycjami. Zdolności mogą mieć różnorodne przejawy i są elementem różnicującym jednostki. Uczeń zdolny wykazuje ponadprzeciętny rozwój psychofizyczny, ciekawość poznawczą oraz silną motywację do samodzielnego zgłębiania wiedzy. Definicje zdolności, uzdolnień i talentów podkreślają znaczenie różnic indywidualnych i wpływu środowiska na ich rozwój. Zrozumienie i wsparcie dla rozwoju uzdolnień stanowią istotny element w edukacji i życiu jednostki, umożliwiając jej osiągnięcie pełnego potencjału i sukcesu.
