Przełom technologiczny ostatnich lat przyniósł za sobą nowe zagrożenia w postaci przestępstw komputerowych. Wraz z rozwojem nowoczesnych technologii narodziła się potrzeba skutecznego zabezpieczania dowodów elektronicznych. Jakie są wyzwania związane z gromadzeniem, analizą i wykorzystaniem cyfrowych środków dowodowych w procesie karnym? Zapraszamy do lektury.
Przestępstwa komputerowe a wyzwania zabezpieczania dowodów elektronicznych
Rozwój cywilizacyjny jest zjawiskiem nieuniknionym, który oprócz oczywistych korzyści, niesie za sobą olbrzymią ilość zagrożeń. W ciągu ostatnich kilkunastu lat na świecie nastąpił niebywały rozkwit techniczny oraz technologiczny, a wykorzystanie nowoczesnych technologii do użytku praktycznego staje się coraz bardziej powszechne.
Nieuniknionym efektem rozwoju oraz upowszechnienia się komunikacji internetowej jest wykorzystywanie jej dla celów przestępczych. Rozpowszechnianie innowacyjnych technologii skutkuje pojawieniem się nowych grup czynów przestępczych, które określane są jako przestępstwa komputerowe. Przestępczość cybernetyczna to zjawisko, w którym wykorzystuje się technologię do popełniania przestępstw. Obejmuje ona szeroki zakres działań, takich jak kradzież danych, ataki hakerskie, oszustwa internetowe czy cyberprzemoc.
Takie zmiany wymusiły na organach procesowych konieczność wypracowania oraz wprowadzenia nowych metod i technik umożliwiających ujawnienie, zabezpieczenie, analizę i skuteczne wykorzystanie w procesie karnym danych, których nośnikiem jest sprzęt komputerowy, czyli tzw. dowodów elektronicznych.
Pojęcie dowodu elektronicznego
Zgodnie z definicją zamieszczoną w nieoficjalnym dokumencie Wspólnoty Gospodarczej Azji i Pacyfiku dowodami elektronicznymi są „wszelkie informacje, niezależnie od tego, czy podlegają interwencji człowieka, czy nie, które zostały wyodrębnione z komputera”. Warto zaznaczyć, że przytoczona definicja odnosi się w głównej mierze do urządzeń stacjonarnych, jakimi są komputery. W znaczący sposób zawęża to zakres omawianego tematu, ponieważ pod terminem dowody elektroniczne rozumie wyłącznie ich podkategorię, czyli dowody komputerowe.
Inna propozycja, która w sposób bardziej kompleksowy definiuje opisywaną kategorię dowodów, sugeruje, że dowody elektroniczne, nazywane również cyfrowymi lub określane jako rekordy elektroniczne, są „terminem używanym do opisu technologii teleinformatycznej, urządzeń wykorzystujących technologię magnetyczną lub podobną (np. technologię optyczną- dysk CD-ROM)”.
Nie sposób kompleksowo i wyczerpująco przedstawić, jakie konkretnie dane mogą stanowić dowód elektroniczny. Warto jednak wskazać przykładowe grupy informacji mogących służyć jako dowody cyfrowe, nalezą do nich m.in.:
- pliki przechowywane świadomie przez użytkowników (zdjęcia, dokumenty tekstowe, programy),
- wiadomości e-mail, SMS-y oraz te z komunikatorów internetowych,
- dane jakie urządzenia były podłączane do komputera i o jakiej godzinie,
- historia wyszukiwań internetowych użytkownika.
Gromadzenie dowodów elektronicznych w postępowaniu karnym
Z uwagi na rosnącą ilość zagrożeń w sferze Internetu, w śledztwach coraz częściej występuje konieczność gromadzenia informacji cyfrowych. Zabezpieczanie danych ma najczęściej miejsce podczas przeszukania i jest ono elementem gromadzenia materiału dowodowego. Warto zwrócić uwagę na fakt, że ze względu na cechy specyficzne informacji cyfrowych ich zabezpieczenie wymaga wykorzystania specjalistycznych metod oraz specjalnego podejścia i przygotowań.
Pierwszym ze sposobów gromadzenia dowodów elektronicznych w postępowaniu karnym jest zabezpieczenie danych cyfrowych wraz z nośnikiem, na którym są one zapisane. Takie postępowanie jest zasadne w sytuacjach, gdy nośnik ten zostanie zaliczony na poczet materiału dowodowego, a także wtedy, kiedy sytuacja na miejscu przeszukania nie pozwala na skopiowanie danych w sposób zgodny z wypracowanymi zasadami kryminalistyki oraz gdy, czas trwania zabezpieczania danych przekraczałby granice rozsądku, np. trwałby ponad 12 godzin.
W pozostałych przypadkach organy procesowe mogą skorzystać z możliwość skopiowania danych znajdujących się na nośniku z wykorzystaniem funkcji haszujących. W przypadku tej metody należy jednak pamiętać o tym, że prawidłowe zabezpieczenie dużej ilości danych z uwzględnieniem zasad zabezpieczania dowodów cyfrowych może wiązać się z kilkugodzinnym czasem trwania czynności procesowej, co może zostać uznane za dużą dolegliwość w stosunku do użytkowania danego nośnika. Warto zwrócić uwagę na fakt, że im krócej trwają czynności procesowe, tym mniejsze dolegliwości wyrządzają. Istotnym jest jednak, aby pamiętać, że czas trwania czynności nie uzasadnia odstąpienia od prawidłowych metod zabezpieczania dowodów elektronicznych.
Podsumowanie
Ze względu na rozpowszechnianie się nowoczesnych rozwiązań technicznych dowody elektroniczne nabierają coraz to większego znaczenia w postępowaniach karnych. Z jednej strony przyczyniają się do zwiększenia możliwości organów procesowych w wypełnianiu norm prawa karnego procesowego, z drugiej strony, ułatwiają skuteczne przypisanie czynu do konkretnej jednostki. Wszelkie nieprawidłowości w sposobie zabezpieczenia cyfrowych środków dowodowych mogą spowodować uznanie tych dowodów za wadliwe i wykluczenie ich z materiału dowodowego. Stwierdzenie wadliwości dowodów elektronicznych może wywołać uchylenie opartych na nich decyzji procesowych, a co za tym idzie, może doprowadzić do umorzenia postępowania lub uniewinnienia oskarżonego.
