Rodzaj projektu naukowego: Program badawczy realizowany w ramach środków przyznanych przez Narodowe Centrum Nauki w konkursie Opus 14 (konsorcjum naukowe Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu i Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Tytuł projektu: Podłużna ocena zmian w funkcjonowaniu psychospołecznym chorych z młodzieńczą skoliozą idiopatyczną przed, w trakcie i po przebytym leczeniu. Badanie ilościowe i jakościowe.
Kierownik projektu: dr hab. Ewa Misterska
Główny badacz: prof. dr hab. n. med. Maciej Głowacki
Nazwa jednostki organizacyjnej zatrudniającej realizatora projektu: Katedra Pedagogiki i Psychologii, Wydział Studiów społecznych w Poznaniu, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa.
Miejsce realizacji: Katedra Ortopedii i Traumatologii Dziecięcej, ul. 28 Czerwca 1956 r. nr 135/147 61-545 Poznań.
Nr rejestracyjny projektu: 2017/27/B/NZ5/02109.
Okres realizacji projektu: 2018-2024
Kwota dofinansowania: 579 761 zł.
ZAŁOŻENIA PROJEKTU:
Cel prowadzonych badań/hipoteza badawcza. Celem projektu jest podłużna ocena zmian w funkcjonowaniu psychospołecznym chorych ze skoliozą idiopatyczną przed i po zakończonym leczeniu operacyjnym oraz zastosowaniu terapii poznawczo-behawioralnej. Cel naukowy projektu związany jest hipotezą główną zakładającą, że terapia poznawczo-behawioralna będzie stanowiła czynnik prewencyjny, chroniący chore przed utrwalaniem się zaburzeń obrazu ciała i zdrowia psychicznego po leczeniu operacyjnym. Wdrożenie projektu umożliwi weryfikację szczegółowych hipotez, które wykraczają poza hipotezę główną: Hipoteza I: chore ze skoliozą po interwencji poznawczo-behawioralnej doświadczą mniejszych zaburzeń obrazu ciała i zdrowia psychicznego w porównaniu do chorych ze skoliozą nie poddanych tej interwencji. Hipoteza II: chore ze skoliozą postrzegają deformację ciała związanego ze skoliozą w nieadekwatny, zawyżony sposób przed i po leczeniu chirurgicznym. Hipoteza III: oczekiwania chorych ze skoliozą w odniesieniu do wyglądu sylwetki będą wyższe, w porównaniu do oczekiwań grupy kontrolnej. Hipoteza IV: ocena własnej sylwetki przez pacjenta oraz oczekiwania chorych dotyczące pożądanego wyglądu sylwetki nie będą powiązane z parametrami klinicznymi i radiologicznymi opisującymi skoliozę. Hipoteza V: oczekiwania chorych dotyczące pożądanego wyglądu sylwetki ulegną modyfikacji w zadaniu polegającym na ocenie sylwetki innej osoby posiadającej zbliżoną sylwetkę do osoby badanej. Hipoteza VI: pacjenci z bardziej nasilonymi zaburzeniami obrazu ciała będą wykazywać większe zainteresowanie prostymi sylwetkami i będą wykazywać więcej zaburzeń zdrowia psychicznego w porównaniu z uczestnikami bez nasilonych zaburzeń obrazu ciała. Hipoteza VII: pacjenci przeszacowują estetyczną negatywną ocenę deformacji ciała przed i po leczeniu chirurgicznym, w porównaniu do oceny dokonanej przez lekarzy. Hipoteza VIII: chore z dłuższym okresem obserwacji pooperacyjnej doświadczą mniej nasilonych zaburzeń zdrowia psychicznego i obrazu ciała w badaniach ilościowych i jakościowych (projekcyjnych). Hipoteza IX: oceny: kształtu ciała w badaniach jakościowych oraz zadaniach wirtualnych przed i po leczeniu chirurgicznym skoliozy nie będą wykazywały wzajemnych zależności.
Zastosowana metoda badawcza/metodyka. Projekt ma charakter badania podłużnego klinicznego z 1-rocznym okresem obserwacji pooperacyjnej, z doborem losowym do grup badawczych. Dotyczy zmian w obrazie ciała i zdrowiu psychicznym u chorych ze skoliozą po zastosowaniu (grupa chorych eksperymentalna) lub nie (grupa chorych kontrolna) terapii poznawczo-behawioralnej. Ocena będzie dokonana w trzech punktach czasowych: przed leczeniem operacyjnym, w ciągu 2 tygodni po leczeniu operacyjnym oraz 12 miesięcy po operacji. Aspekt poprzeczny badań dotyczy różnic w ocenie wyglądu sylwetki z perspektywy chorych, lekarzy prowadzących oraz zdrowych dziewcząt w okresie dorastania. Rekrutacja do badań zostanie przeprowadzona u 106 chorych zakwalifikowanych do leczenia operacyjnego
skoliozy, hospitalizowanych w Klinice Ortopedii i Traumatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, ich lekarzy oraz 106 zdrowych osób z grupy kontrolnej. Zostanie zastosowany prosty losowy dobór do grup badawczych. Terapia poznawczo-behawioralna w grupie eksperymentalnej będzie składać się z ośmiu 2-godzinnych sesji, których celem będzie wspieranie pacjentek w zaakceptowaniu ich aktualnego kształtu sylwetki oraz odczuwaniu zadowolenia z kosmetycznych rezultatów leczenia chirurgicznego. W zakresie metodyki badania radiologicznego i klinicznego, zdjęcia radiologiczne wykonane zostaną w pozycji stojącej z ujęciem talerzy kości biodrowych w projekcji przednio-tylnej przed i po leczeniu operacyjnym. Wśród poddanych analizie parametrów uwzględnione zostaną min. wartość kąta Cobba, translacja szczytowa, zakres instrumentacji oraz procent korekcji skoliozy po leczeniu operacyjnym. Zebrane zostaną również dane społeczno-demograficzne. W zakresie metodyki badania psychologicznego (podejście ilościowe): chorzy wypełnią polskie wersje: Trunk Appearance Perception Scale (TAPS), Spinal Appearance Questionanire-wersja dla chorych (SAQ-wersja dla chorych), Kwestionariusz Mocnych Stron i Trudności dla chorych-25 (SDQ-25 dla chorych) oraz Trunk Aesthetic Clinical Evaluation (TRACE). Lekarze wypełnią TRACE. W zakresie metodyki badania psychologicznego (podejście jakościowe), chorzy zostaną ocenieni za pomocą Testu Rysunku Postaci Ludzkiej; zostaną poproszeni o narysowanie siebie, a następnie postaci kobiety i mężczyzny. Ocena rysunków zostanie wykonana zgodnie z Systemem Oceny Testu Rysunku Postaci Ludzkiej według Kopitza, z naszą oryginalną modyfikacją. Jeśli chodzi o zadania związane z rzeczywistością wirtualną, w oparciu o trójwymiarowy skan ciała, dla każdego uczestnika zostaną stworzone trójwymiarowe postacie różniące się kątem Cobba uczestników w zakresie ± 20%. Awatary zostaną pokazane w lustrzanej rzeczywistości wirtualnej. Uczestnicy będą identyfikować postaci w odniesieniu do aktualnego oraz pożądanego kształtu sylwetki.
Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki. Będzie to pierwsze badanie z wykorzystaniem biometrycznych postaci w rzeczywistości wirtualnej, oceniające zmiany w percepcji ciała u chorych ze skoliozą. Jego wyniki mogą wnieść znaczący wkład w rozwój interdyscyplinarnej rehabilitacji pacjentów ze skoliozą po leczeniu operacyjnym. W odniesieniu do przyszłych badań, zadania wirtualne mogą zostać zastosowane do oceny metod terapii opartych na ekspozycji. Metody tego typu mogą posłużyć rozwojowi interwencji służących redukcji stygmatyzujących przekonań o osobach z łatwo rozpoznawalnymi deformacjami ciała, które są trudne do modyfikacji poprzez bardziej tradycyjne podejścia terapeutyczne.
UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW – REZULTATY PROJEKTU BADAWCZEGO
Na podstawie przeprowadzonych badań opublikowano:
Projekt dotyczył oceny zależności somatopsychicznych u dziewcząt leczonych w okresie dorastania z powodu skoliozy idiopatycznej. Podjęto się wyjaśnienia, w jaki sposób diagnoza choroby przewlekłej wpływa na obraz siebie i percepcję własnego ciała, nasila lęk związany z wylądem zewnętrznym czy powoduje zaburzenia zdrowia psychicznego u dorastających dziewcząt. Jego celem była trzykrotna ocena zmian w funkcjonowaniu psychospołecznym chorych ze skoliozą idiopatyczną przed i po zakończonym leczeniu operacyjnym. Cel ten podkreślał wielowymiarowość oddziaływań choroby somatycznej na pacjenta, a w szczególności znaczenie wizerunku sylwetki i kosmetycznych rezultatów leczenia dla jego prawidłowego rozwoju. Podłużny charakter badań umożliwił uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące mechanizmów adaptacji do choroby i uzyskanych efektów leczenia, po zastosowaniu u chorych terapii poznawczo-behawioralnej. Podczas tej formy terapii, pacjenci przepracowywali emocje i przekonania dotyczące negatywnego obrazu ciała oraz konsekwencji zachowań związanych z negatywnym obrazem ciała. Terapia poznawczo-behawioralna posłużyła również wspieraniu pacjentów w zaakceptowaniu aktualnego kształtu sylwetki oraz doświadczaniu pozytywnych emocji dotyczących kosmetycznego efektu leczenia chirurgicznego skoliozy.
Co istotne, jak do tej pory, zdecydowana większość prac w analizowanym obszarze miała charakter badań z użyciem testów psychologicznych typu papier-ołówek. Zrealizowany projekt był pierwszym tego typu nowatorskim badaniem, w którym do oceny obrazu ciała u chorych ze skoliozą zastosowano biometryczne postaci (awatary) w trójwymiarowej rzeczywistości wirtualnej. Narzędzie to stworzyło możliwość manipulacji kształtem ciała oraz jego ocenę (oszacowanie obecnego oraz pożądanego kształtu ciała) w ściśle kontrolowany sposób.
Do osiągnieć projektu należy więc stworzenie nowego narzędzia do oceny zmian w postrzeganiu swojego ciała, mającego postać dwuekranowej gry dla chorych ze skoliozą (aplikacja ,,Scoliosis 3D”). Projekt narzędzia oparto na koncepcji wirtualnego lustra. Jednocześnie, wykazano, że aplikacja może służyć do zbadania stosunku do swojego ciała w kontrolnej grupie zdrowych dziewcząt oraz wykazania, czym charakteryzują się pod względem psychologicznym te z nich, które nieadekwatnie oceniają kształt swojej sylwetki. W odniesieniu do chorych ze skoliozą, okazało się, że niezależnie od otrzymanego wsparcia terapeutycznego, adekwatnie oceniają one kształt swojego ciała, a przed operacją odczuwają niezadowolenie ze wyglądu zewnętrznego.
Przede wszystkim jednak, wyniki projektu pozwoliły ocenić potrzebę i skuteczność terapii w nurcie poznawczo-behawioralnym, nacelowanej na wspieranie pacjentek w zaakceptowaniu ich aktualnego kształtu sylwetki oraz odczuwaniu zadowolenia z kosmetycznych rezultatów leczenia operacyjnego. Wykazano, że grupa uczestnicząca w sesjach terapeutycznych przed i po leczeniu operacyjnym znacząco poprawiła obraz siebie i zaakceptowała zmiany w wyglądzie zewnętrznym, jakie nastąpiły w kształcie sylwetki po chirurgicznej korekcji skoliozy. Co ciekawe, chore korzystające z terapii były także mniej zaabsorbowane kontrolą swojej wagi. Zmiany ta miały trwały charakter i zostały potwierdzone również 6 miesięcy po zakończeniu terapii. Terapia poznawczo-behawioralna nie przyniosła natomiast spodziewanych efektów dla obniżenia lęku związanego z wyglądem zewnętrznym, czy poprawy zdrowia psychicznego dziewcząt.
Wyniki badania wnoszą więc znaczący wkład w rozwój wielospecjalistycznej rehabilitacji pacjentów ze skoliozą po leczeniu operacyjnym. Mogą być zastosowane w praktyce przez lekarzy ortopedów, pediatrów, fizjoterapeutów, psychologów klinicznych, psychoterapeutów oraz edukatorów zdrowotnych pracujących z pacjentem i jego bezpośrednim otoczeniem. Zwracają też uwagę na potrzebę terapeutycznego wsparcia w trakcie pobytu dziewcząt ze skoliozą w szpitalu, przed i po leczeniu operacyjnym. W przyszłości, techniki oparte o rzeczywistość wirtualną mogą posłużyć pacjentom, u których pomimo satysfakcjonujących lekarzy efektów leczenia skoliozy, utrzymują się nasilone zaburzenia percepcji sylwetki. Dzięki zastosowaniu narzędzi opartych o koncepcję wirtualnego lustra, mogą zostać stworzone warunki, w których pacjent będzie mógł bardziej realistycznie doświadczyć zmiany, która po zaszła w jego wyglądzie zewnętrznym po leczeniu chirurgicznym. Podsumowując, uzyskane rezultaty dostarczyły nowej wiedzy, która może zainspirować badania na pograniczu psychologii klinicznej, medycyny oraz inżynierii mechanicznej, przyczyniając się do opracowania nowych standardów terapeutycznych u osób z zaburzeniami obrazu ciała.
Misterska E, Głowacki M. Longitudinal assessment of changes in psychosocial functioning of patients with adolescent idiopathic scoliosis using virtual reality before, during and after treatment: a quantitative and qualitative study. Journal of Medical Science, 2020, 89(1), e370. https://doi.org/10.
Misterska E, Górski F, Tomaszewski M, Buń P, Gapsa J, Słysz A, Głowacki M. “Scoliosis 3D”—A Virtual-Reality-Based Methodology Aiming to Examine AIS Females’ Body Image. Applied Sciences, 2023; 13(4):2374. https://doi.org/
Nasi Partnerzy
